Manifesty, programy oraz twórczość literacka polskich futurystów – Anatol Stern.

Manifest literacki zrewolucjonizowali dopiero futuryści. Stanowił on jeden z elementów ich strategii w walce o nową literaturę i nowego czytelnika. Strategii ogromnie agresywnej, posługującej się bronią moralnej i estetycznej prowokacji, totalnej drwiny, skandalu. Podobnie jak skamandryci, także i futuryści wychodzili publiczności naprzeciw, organizując w kawiarniach i salach odczytowych niezliczone wieczory poetyckie. Błazenady futurystów, a także wyzywający charakter czytanych przez nich utworów doprowadzały niejednokrotnie do awantur, a nawet bijatyk z widzami. Ta swoista karnawalizacja znalazła wyraz nie tylko w treści, ale także w formie futurystycznych manifestów. Najgłośniejsze spośród nich pisane były językiem pełnym obraźliwych wulgaryzmów, stylem dosadnym, skrótowym, imperatywnym i bezapelacyjnym, często parodiującym styl urzędowych obwieszczeń i wojskowych rozkazów.  Futuryści lubowali się w obrazoburczych paradoksach i hiperbolach, tak już przesadnych, że aż nonsensownych. W połączeniu z prymitywistycznym programem wielu ich wypowiedzi – jak u Sterna i Wata – nadawały one w końcu ich manifestom charakter na pół zabawowy, utrudniały dotarcie do meritum ich programu, do jego elementów pozytywnych, takich jak dążenie do demokratyzacji życia i sztuki, ludyczna koncepcja literatury, pochwała nowoczesnej cywilizacji.

Głównymi programotwórcami polskiego futuryzmu byli Tytus Czyżewski, Anatol Stern, Aleksander Wat i  Bruno Jasieński. Czyżewski i Jasieński reprezentowali grupę krakowską, zaś Stern i Wat byli przedstawicielami futurystycznej Warszawy.

Anatol Stern i Aleksander Wat poszli najdalej w kierunku przekory, zabawy i błazenady, jako współautorzy manifestu Prymitywiści do narodów świata i do Polski, zamieszczonego w Gga. Pierwszym polskim almanachu poezji futurystycznej (1920). Dotyczy to zarówno środków wyrazu, jakimi się posługiwali: „gga gąsiora” promując np. do rangi symbolu nowej sztuki, jak samej istoty programu, w którym wysyłali na śmietnik „cywilizację, kulturę z ich chorobliwością”, wybierając jednocześnie: „prostotę ordynarność, wesołość zdrowie, trywialność śmiech”, z taką oto motywacją: „od śmiechu dusza tyje i dostaje silne grube łydy”.  Tak więc była to koncepcja sztuki ludyczna. Stern i Wat wyobrażali sobie literaturę jako wielki cyrk, gdzie nie było miejsca ani dla „ograniczonego” Mickiewicza, ani dla Słowackiego, który jest niezrozumiałym bełkotem.

U Anatola Sterna w Futuryzjach (1919) i niektórych wierszach Anielskiego chama (1924) oraz Biegu do bieguna (1927) ukazana jest prymitywistyczna po trosze patetyczność a reborus, jakiś iście rabelaisowski gigantyzm antywalorowej jurności, biologiczny i panseksualny ludyzm. U Sterna wystąpiła także moda na egzotyczność . W artykule zatytułowanym Emeryt merytoryzmu bronił prawa polskiej poezji do Murzynów i wyjaśniał, że są oni odpowiednikiem romantycznych rusałek… Sprawa ta dla futurystów była ważna, programowa.

Anatol Stern (J. Kwiatkowski ):

1899 – 1968 , poeta, prozaik, krytyk literacki i filmowy, tłumacz. Urodził się w Warszawie w zasymilowanej rodzinie żydowskiej. Po ukończeniu warszawskiego gimnazjum studiował  polonistykę na Uniwersytecie Wileńskim. Jako współtwórca polskiego futuryzmu brał udział w skandalizujących wystąpieniach publicznych (1920 uwięziony pod zarzutem bluźnierstwa, zwolniony po zbiorowym proteście pisarzy). W 1921 – 1922 redagował razem z Iwaszkiewiczem pismo „Nowa Sztuka”. Publikował w wielu jednodniówkach futurystycznych, w czasopismach: „Skamander”, „Formiści”, „Zwrotnica”, „Wiadomości Literackie” i innych. Zajmował się filmem jako członek Rady dla Spraw Kultury Filmowej, pisał scenariusze filmowe, publikował w czasopiśmie „Film” oraz innych pismach filmowych. Po wybuchu wojny 1939  udał się do Lwowa, aresztowany przez władze sowieckie, przebywał w więzieniu. W 1942 roku wstąpił do Armii Polskiej, przeszedł z nią na Bliski Wschód. Do 1948 przebywał w Palestynie, gdzie publikował swoje utwory w przekładzie na język hebrajski, współpracował z „Biuletynem Wolnej Polski” (1944-47). Po powrocie do kraju (1948) zamieszkał w Warszawie. Wiersze, prozę, publicystykę i tłumaczenia drukował m.in. w czasopismach: „Kuźnica”, „Nowiny Literackie”, „Odrodzenie”, „Nowa Kultura”, „Po prostu”, „Przegląd Kulturalny”. Pisał także opowiadania dla młodzieży. Zmarł w Warszawie.