Roman Jacobson

Akt mowy polega na tym, że nadawca mówi do odbiorcy, czyli przekazuje mu tekst zbudowany zgodnie ze wspólnym dla nich językiem (kodem – systemem znaków). Tekst dotyczy jakiegoś kontekstu tj. tego, to jest jego treścią i może być przekazywany tylko pod warunkiem kontaktu między nadawcą, a odbiorcą.

·         „Schlimann rozpoczął prace wykopaliskowe w 1870. W 1871 roku kopał przez dwa miesiące, w ciągu następnych dwu lat, 4 i pół miesiąca. Miał do dyspozycji stu robotników. Był niestrudzony, nic nie było w stanie powstrzymać go od pracy (…) Schliemann podjął swą wyprawę, aby znaleźć Homerową Troję.”

– funkcja poznawcza/symboliczna/kognitywna. Charakterystyczny: tryb oznajmujący, brak słów nacechowanych emocjonalnie i pytań, brak stanowiska oceniającego i figur stylistycznych. Przewaga wypowiedzeń oznajmujących, brak wykrzyknień i rozkaźników. Owa funkcja służy odesłaniu świadomości użytkownika języka do określonych przedmiotów lub zjawisk świata realnego, pozajęzykowego. Nadawca przekazuje odbiorcy swoją wiedzę lub przypuszczenia na temat przedmiotów, osób, zjawisk, właściwości. Wypowiedź nadawcy koncentruje uwagę odbiorcy na treści, nie ma formie wypowiedzi.

·         „Czemu trwożycie się w sercach? Kto z was odgadnie, co go może spotkać zanim godzina nadejdzie? Pan pokarał ogniem Babilon, ale nad wami, których obmył chrzest i których rzeczy odkupiła krew baranka, będzie miłosierdzie Jego i pomrzecie z imieniem Jego na ustach waszych. Pokój wam!”

„Quo vadis?”

– funkcja impresywna. Charakterytyczny: forma czasowników – 2 os. liczba mnoga, formy zaimków. Tekst wyraża emocje, lecz nie chodzi o wyrażenie emocji nadawcy komunikatu, ale zbudowanie emocji u odbiorcy tego tekstu, skłania go do odpowiedniego zachowania. Formy czasowników wskazują na 2 os. l. pojedynczej i mnogiej.

·         „Od tej pory widziałem ją dwukrotnie i od tej pory również nie wiem, co spokój, nie wiem, co inne pragnienia, nie chcę wiedzieć, co może mi dać miasto, nie chcę kobiet, nie chcę złota, nie chcę korynckiej miedzi ani bursztynu, ani perłowca, ani wina, ani uczt!”

„Quo vadis?”

– funkcja ekspresywna. Charakterystyczny: nadawca wyraża swoje uczucie, stany psychiczne, wyraża swój stosunek do tego co mówi. Zdania wykrzyknikowe, operowanie akcentem, stosowanie słów o zabarwieniu emocjonalnym. Zdania na ogół są krótkie lub wyraźnie podzielone na dużą liczbę krótkich członów.

„Dokąd biegnie ta napisana sarna przez napisany las?
Czy z napisanej wody pić,
która jej pyszczek odbije jak kalka?
Dlaczego łeb podnosi, czy coś słyszy?
Na pożyczonych z prawdy czterech nóżkach wsparta
spod moich palców uchem strzyże.
Cisza- ten wyraz też szeleści po papierze
i rozgarnia
spowodowane słowem „las” gałęzie”

– funkcja poetycka (koncentrująca uwagę na samej ). Charakterystyczne: wyrazy dźwiękonaśladowcze, eufonia, szokujące zestawienia słów, nietypowe operacje językowe, organizacja rytmiczna

„Radość pisania” Szymborska

funkcja metajęzykowa - pytanie o sam język

funkcja fatyczna - podtrzymanie kontaktu, budowanie lub kończenie kontaktu, „halo? halo?”

funkcja metajęzykowa – upewniamy się czy mówimy tym samym językiem

funkcja magiczna – realizowana wtedy, kiedy nadawca wypowiada tekst z przekonaniem, że w ten sposób prowokuje transcendentne moce do określonego działania, do zmiany stanu rzeczy

funkcja stanowiąca – związana z instnieniem różnego rodzaju instytucji, które wydając, wypowiadając bądź publikując dany tekst, powodują stworzenie określonego stanu prawnego, np. nominacje, ustawy, teksty przysięgi ślubnej