7. MAX WEBER – PODZIAŁ WŁADZY WE WSPÓLNOCIE: KLASY, SATNY, PARTIE
Notatki na podstawie: Max Weber, Gospodarka i społeczeństwo, str. 670-681

Podział władzy we wspólnocie podlega prawu.

Władza – szansa przeprowadzenia swej woli we wspólnotowym działaniu przez jednostkę lub wielu ludzi, wbrew oporowi innych. Dążenie do władzy może być uwarunkowane celami ekonomicznymi, czy honorem społecznym. I przeciwnie: honor społeczny (prestiż) może być podstawą władzy, także ekonomicznej.

Porządek społeczny – sposób podziału honoru społecznego miedzy typowe grupy uczestników.

Porządek gospodarczy – rodzaj podziału i zastosowania ekonomicznych dóbr i świadczeń.

Przejawy podziału władzy we wspólnocie:

·         klasy;

·         stany;

·         partie.

KLASY – stanowią podstawy wspólnotowego działania. Powstają tam, gdzie wielu ludziom wspólny jest element determinujący ich życie, o ile element ten odnosi się do interesów ekonomicznych (posiadania dóbr) i zarobkowych w warunkach rynku. Kluczowym dla pojęcia „klasy” jest rodzaj szansy jednostek, która determinuje ich los.

Sposób podziału dóbr wyklucza nieposiadających z konkurowania o dobra na rzecz posiadających, monopolizuje dla posiadających możliwość ich nabycia i wzmacnia ich władzę w walce o ustalanie cen z nieposiadającymi, monopolizuje możliwość przenoszenia posiadania ze sfery wykorzystywania jako majątku do sfery spożytkowania jako kapitału.

Podstawowymi kategoriami położeń klasowych jest posiadanie i nieposiadanie. W ich ramach położenia klasowe podlegają dalszemu różnicowaniu: wedle rodzaju posiadania spożytkowanego w celach zarobkowych oraz wedle oferowanych na rynku świadczeń, a także wedle rodzaju świadczeń polegających na pracy nieposiadających oraz w zależności od tego, czy spożytkują u jednego stałego odbiorcy, czy od przypadku do przypadku.

Interes klasowy – interes pewnej przeciętnej osób wynikający z położenia klasowego, w którym się znajdują.

Wspólne położenie klasowe może (ale nie musi) doprowadzić do działania masowego – wytworzenia podobnego sposobu reagowania, a w rezultacie do działania wspólnotowego (klasowego) lub stosunku stowarzyszenia. Działanie klasowe powstaje w wyniku uznania różnic szans życiowych jako rezultatu istniejącego podziału posiadania lub struktury porządku gospodarczego (np. proletariat).

Klasa nie jest wspólnotą, natomiast położenia klasowe powstają wyłącznie na podłożu stosunków wspólnotowych. Działanie wspólnotowe powodujące powstanie położeń klasowych nie jest działaniem tylko osób z jednej klasy, ale działaniem między osobami z różnych klas. Typ położenia klasowego objawia się w najczystszej postaci, gdy spożytkowanie władzy posiadania na rynku staje się najważniejszym z determinantów stosunków wzajemnych. We wprowadzaniu czystej zasady rynkowej przeszkadzają stany. Walka, która uformowała położenie klasowe początkowo przebiegała w sferze kredytu konsumpcyjnego, potem w sferze walki konkurencyjnej, a dziś przebiega w sferze walki o ustalanie cen na rynku pracy.

STANY – wspólnoty (w odróżnieniu od klas), często amorficzne.

Położenie stanowe – typowy element losy życiowego ludzi, który uwarunkowany jest przez pozytywną lub negatywną społeczną oceną honoru.

Honor stanowy – może (ale nie musi) wiązać się z położeniem klasowym, zwykle jednak pozostaje raczej w ostrym konflikcie z posiadaniem. Posiadający i nieposiadający mogą należeć do jednego stanu. Wyrazem honoru stanowego jest żądanie szczególnego sposobu życia od każdego, kto chce należeć do danego kręgu; wiąże się z nim ograniczenie stosunków towarzyskich do kręgu stanowego, aż do całkowitego endogenicznego zamknięcia.

Stany wykształcają się pod wpływem zgodnego działania wspólnotowego.

Kasta – forma, w jakiej żyją zwykle wspólnoty etniczne wierzące w więź pokrewieństwa, wykluczające społeczne obcowanie ze światem zewnętrznym. Wykształca się ze stanu pod wpływem dodania (do prawnej i konwencjonalnej) rytualnej gwarancji, że każde fizyczne zetknięcie z członkiem kasty uważanej za niższą uchodzi dla członka wyższej za nieczyste i wymagające religijnego zadośćuczynienia.

RÓŻNICE MIĘDZY

PODZIAŁEM STANOWYM prowadzącym do powstania KASTY

PODZIAŁEM WYŁĄCZNIE ETNICZNYM

wertykalny, hierarchiczny

horyzontalny

polityczne działanie wspólnotowe

wzajemne odrzucenie i pogarda

honor uprzywilejowanych kast jest najwyższy

honor własny jest najwyższy

Stany mogą być uprzywilejowane:

·         negatywnie – dokonuje się przemiana poczucia godności, które odwołuje się do wykraczającej poza teraźniejszość przyszłości lub tamtego świata, karmi się wiarą w opatrznościową misję, w honor wybranego przez Boga ludu;

·         pozytywnie – poczucie godności jako sposób życia członków stanu, odwołuje się do ich bytu, piękna i dzielności, ich królestwo jest z tego świata i żyje teraźniejszością, czerpiąc ze świetnej przeszłości.

Drogi tworzenia stanów:

~        osobista selekcja na podstawie odpowiednich kwalifikacji;

~        polityczna przynależność;

~        położenie klasowe.

Przejawy stanowego zróżnicowania:

·         monopolizowanie idealnych i materialnych dóbr i szans;

·         honor stanowy oparty na dystansie i ekskluzywności;

·         honorowe prerogatywy (przywilej noszenia określonych strojów);

·         niektóre dobra: rycerskie, posiadanie poddanych oraz określone rodzaje zarobkowania – wyłącznie dany stan może je posiadać lub, o ile chce zachować szczególny sposób życia, nie wolno mu ich posiadać (np. dyskwalifikacja pracy fizycznej, czy osób zajmujących się działalnością zarobkową).

Przyczyny dyskwalifikacji osób zajmujących się działalnością zarobkową wynikają ze sprzeczności dwóch zasad:

¨       stanowej zasady porządku społecznego – opiera się na zróżnicowaniu wedle honoru;

¨       rynkowej regulacji podziału władzy – rynek pozostaje bezwzględny wobec osoby, rządzą nim rzeczowe interesy, nie zna pojęcia „honor”.

Porządek społeczny jest zagrożony, kiedy ekonomiczny zarobek i władza może każdemu, kto ją zyskał, nadać równy lub większy honor, dlatego osoby zainteresowane podziałem stanowym tak ostro się sprzeciwiają zarobkom.

Stanowe zróżnicowanie powoduje hamowanie swobodnego rozwoju rynku. Rynek zostaje ograniczony, a władza czystego posiadania powściągnięta. Honor stanowy odrzuca rynkową osobliwość – targowanie się.

Klasy dzielą się wedle stosunków do produkcji i nabywania dóbr.

Stany dzielą się wedle zasad konsumpcji dóbr w postaci swoistych rodzajów sposobów życia.

Sferą działania klas jest porządek gospodarczy.

Sferą działania stanów jest porządek społeczny.

Sferą działania partii jest władza.

PARTIE – ich działanie kieruje się ku społecznej władzy, czyli wpływowi na wspólnotowe działanie.

Partyjne działanie wspólnotowe opiera się zawsze na stosunkach stowarzyszenia, bo zawsze dąży się w nim planowo do jakiegoś celu. Dlatego mogą partie istnieć w ramach wspólnot, które same opierają się na jakiś stosunkach stowarzyszenia, w których działa racjonalny porządek i aparat składający się z osób, których zadaniem jest jego urzeczywistnienie.

Partie mogą reprezentować interesy klasowe lub stanowe i odpowiednio rekrutować swych członków.

Partia jest tworem walczącym o panowanie i dlatego sama jest zwykle zorganizowana wedle jego zasad.

1

HISTORIA MYŚLI SOCJOLOGICZNEJ - ĆWICZENIA