Jan Andrzej Morsztyn – Wybór poezji

WSTĘP BN

I Poeta baroku.

- wg. Porębowicza barok był nazwą stylu, posługującego się niezwykła metaforyką, znajdującego upodobanie w paradoksach, w dowcipnej puencie i w ogóle będącego popisem stylistycznej wirtuozerii poety.

- wg. uczonych niemieckich barok był sztuką ludzi o świadomości rozdartej sprzecznościami, pisarzy, którzy odrzucili renesansowe ideały harmonii i racjonalności świata.

- twórcę na pograniczu odrodzenia i baroku często nazywano poetą metafizycznym, rzadko kiedy używano określenia „człowiek baroku”,

- Miejsce J.A. Morsztyna w epoce baroku: operowanie paradoksami, stały się celem same w sobie, popisem wirtuozerii formalnej artysty. Styl taki nazywany jest konceptyzmem (w Hiszpanii zwany gongoryzmem od poety o nazwisku Góngora, we Włoszech marinizmem od Marino, w Anglii euphuism od tytułu powieści Johna Lyly Euphues). Dziś Morsztyn to dla nas poeta baroku, należący do nurtu poezji barokowej, konceptyzmu wywodzącego się z Marina. Morsztyn często spolszczał Marina (jego poemat Psyche ma swój pierwowzór w Adonisie Marina, ponad 50 wierszy J.A. to jego adaptacje).

II Marino i marinizm.

- MARINO: jego rodzinnym miastem był Neapol, człowiek o burzliwym życiu, często ocierającym się o więzienia, jego najgłośniejszym dziełem wydanym w 1623 r. było L’Adone, w tym samym roku schorowany postanowił powrócić do Neapolu, zmarł tam w 1625 r. Jego twórczość doczekała się licznych przekładów w języku polskim.

III Życie Morsztyna

- z czasem przybrał podwójne imię, wywodził się z niemieckiej rodziny Mornsteynów, której przedstawiciele przybyli do Polski w XIV w., w następnych wiekach przyjęli herb Leliwitów i znaleźli się w szeregach szlachty. W XVII wieku ród ten wydał jeszcze trzech poetów Hieronima, Zbigniewa i Stanisława. Andrzej J.A. był również Andrzej, zamożny ziemianin, dworzanin Stanisława Lubomirskiego i gorliwy działacz kalwiński. Synowi obce było zaangażowanie wyznaniowe ojca, z czasem przeszedł na katolicyzm. Jego wykształceniem zajął się jego krewny Walerian Otwinowski (tłumacz Georgik Wergiliusza i Przemian Owidiusza). Studiował w Lejdzie. Po powrocie został dworzaninem Lubomirskich. Nie jednokrotnie był też posłem na sejm. W roku 1659, wtedy podchodził pod 40stkę ożenił się z dworką, szkockiego pochodzenia, Katarzyną Gordon.

- był zaangażowany w politykę profrancuską. Gdy na tron wybrano nie Francuza a Piasta – Michała Wiśniowieckiego, Morsztyn przeszedł do opozycji i snuł plan detronizacji króla oraz narzucenia krajowi siłą francuskiego pretendenta. Za co został pociągnięty przed sąd sejmowy. Po śmierci Michała, poparł hetmana Sobieskiego i tak został przywrócony do łask dworu. Po zmianie polityki Jana III, Morsztyn przyjął obywatelstwo francuskie, zaprzysiągł wierność Ludwikowi XIV. Swoje ostatnie lata spędził we francuskim dworku. Zmarł 8 stycznia 1693r. Miał czworo dzieci. Jedna córka Izabela została wydana za Kazimierza Czartoryskiego i była baka Stanisława Augusta Poniatowskiego.

IV Twórczość. Epika i dramaty Morsztyna.

- za jego sprawą i w jego przekładzie i z jego prologiem, wystawiono na zamku warszawskim Cyda Corneille’a.

2