7 V 2009

cd. z 30 IV 2009

1.       Proza historyczna.

2.       Proza eksperymentalna.

3.       Esej.

Ad. 1. – proza historyczna

u                   po 1956 sporo się zmienia – pojawiają się nowe tematy: XIX w. (powstania, PL pod zaborami, Europa)

u                   mówienie o historii staje się mową ezopową, np. Andrzejewski Ciemności kryją ziemię (czytana antytotalitarnie)

u                   zmienia się myślenie o historii – literatura historyczna to sposób interpretacji

u                   proza ta to próba docierania do przeszłości i niemożliwość dotarcia do niej

u                   historia konstruowana na naszych oczach, a nie rekonstruowana (jak u Sienkiewicza)

u                   eseizacja powieści: elementy eseju w książkach fabularnych (Nazo poeta, Apokryf rodzinny – pisarka miejsce puste uzupełnia swoją wiedzą)

u                   Włodzimierz Odojewski i Władysław Lech Terlecki to I liga prozy historycznej, należeli do pokolenia Współczesności. Znali się i wpływali na siebie, podobny stosunek do pisania historii; urodzeni w l. 30.

u                   Andrzej Stojowski, Janusz Krasiński, Piotr Wojciechowski

Terlecki:

u                   powieść dot. XIX w., zahacza o XVIII w., ale i I poł. XX w.

u                   Spisek, Dwie głowy ptaka – cykl związany z powstaniem styczniowym

u                   Zwierzęta zostały opłacone – o procesie St. Brzozowskiego

u                   co nowoczesnego?

●         narrator jako świadek / uczestnik wydarzeń, narrator uczestniczący (wie, co się dzieje, czytelnik nie wie)

●         historia w momencie stawania się

●         nie pozwala to na odważne oceny – brak perspektywy czasowej, by słusznie i jednoznacznie oceniać

●         fabuła ograniczona do minimum

●         częste wykorzystanie wątków kryminalnych

●         brak kolorytu historycznego

●         historia nie jest obiektywna – nie można im jednoznacznie i łatwo oceniać

●         zderzenie racji sprzecznych, niepewność moralna, po której stronie stanąć

u                   fabuła nie gra roli; fragmenty jej nabierają znaczeń symbolicznych (można je przenieść na większe całości – w Dwóch głowach... rozmowę więźnia ze spiskowcem można przenieść na rozmowę autora z czytelnikiem)

u                   podejmuje historyczne tematy, ale w przeszłości szukał klucza do współczesności (przez pryzmat historii)

Odojewski:

u                   historia pojawia się jako interpretacja współczesności, klucz do jej zrozumienia

u                   główne tematy, które splata historia: Kresy, emigracja, rozliczenie z komunizmem

u                   neguje podstawowy wyznacznik historii: historia sprzed ram biograficznych pisarza (pisze o II wś.)

u                   Zasypie wszystko, zawieje:

●         powstała 1964-67

●         niecenzuralna tematyka (m.in. Katyń)

●         emigruje i tam ją publikuje

●         bohaterowie, których biografia wpisana jest w wydarzenia na Podolu; ich relacje wyznaczają napięcie dramatyczne

●         nawiązania do faulkneryzmu:

✗      kraina nie do końca określona (gdzieś na Podolu)

✗      narracja gęsta, nieprzejrzysta, zdania długie, mieszająca plany czasowe

✗      język odzwierciedla kryzys świadomości racjonalnej, poukładanej

✗      „zmiażdżona” pamięć

✗      szereg narratorów w 1 zdaniu, ich przeżyć, różnych perspektyw dot. Wiedzy historycznej

●         historia nie jest jednak koniecznością dziejową (coś nowego!). Jednostki mogą się wymknąć historii

●         rozpad jednostek na przestrzeni całej powieści

●         zazwyczaj dążenie do odzyskania siebie jest dążeniem do odzyskania pamięci

u                   debiut: Wyspa ocalenia (potem wszystko powraca z tego debiutu)

u                   Zmierzch świata: pewne katastroficzne spojrzenie na rzeczywistość, kres kultury

u                   l. 90.: Oksana, Jedźmy, wracajmy

Ad. 2. – proza eksperymentalna

u                   literatura ta narusza konwencje uznane za dominujące, niezgodne z potocznym odbiorem, nieracjonalistyczne

u                   wyznacznik literatury modernistycznej

u                   eksperyment to świadomość, gra o osobowość człowieka (najwyższa stawka) w literaturze modernistycznej

u                   eksperyment ma na nowo opisać nowego człowieka (nie da się „starą”, „normalną” literaturą opisać człowieka po 1945)

Buczkowski:

u                   synonim dziwności / niezrozumiałości w literaturze

u                   przeżył Zagładę na Podolu i całe życie chciał to opisać

u                   Czarny potok:

●         opis Zagłady 1 z podolskich miasteczek, zamieszkiwanego przez wspólnotę wielonarodową

●         grupa mieszkańców, która ucieka do lasu

●         fabuła się sypie na przestrzeni całej powieści

●         obrazy odzwierciedlają to, co dzieje się z ludźmi

●         zderzenie krajobrazu

●         przywołanie słów, których nie rozumiemy (gwara) – brak świadomości, bo brak zrozumienia

●         relacje międzyludzkie przed wojną były bliskie, teraz wchodzi złe, wrogość

Mrożek:

u                   awangardowy, nowoczesny

u                   groteskowy, gra formą – jak Gombrowicz

u                   proza: Słoń, Wesele w Atomicach, Deszcz – zmaganie z Gombrowiczem

u                   przywołanie form, mitów narodowych

u                   opozycja mędrka i chama – bohater inteligent ośmieszający się sam + bohater, który niczym się nie przejmuje, dąży do zysku (kompromituje się również przez język)

u                   bohater-narrator, który doprowadza swoje zachowanie do absurdu

u                   groteska: dużo bliższa realizmowi, np. Półpancerze praktyczne

u                   groteska skierowana przeciwko konkretnego systemowi politycznemu (np. antytotalitaryzm)

u                   Słoń: w zoo nie ma słonia, dyr. składa zamówienie do KC, ale to za drogie; słoń okazał się ulotną, nieprawdziwą ideą, bo odleciał napełniony helem; nauczyciel zaś nadal używa pustych frazesów nt. słonia, choć był on nieprawdziwy

u                   odsłania naszą kulturę jako kulturę erzacu – coś zamiast + pokazanie konsekwencji (nasza moralność się dewaluuje)

Andrzejewski:

u                   literatura katolicka przed wojną – Popiół i diament (literatura eksperymentu)

u                   zazdrościł Nobla Miłoszowi, napisał Miazgę, by go dostać

u                   uważał się za pisarza zaangażowanego

u                   miał ambicje być pisarzem najważniejszym

u                   Bramy raju:

●         napisane w 2 zdaniach

●         za motywacją stoją pobudki egoistyczne (najczęściej erotyczne)

●         mechanizm sam się napędza – każdy każdego pragnie

●         szaleństwo przemienia się w posłannictwo

●         w ostatnim zdaniu motywacje bohaterów rozmywają się, tracą indywidualność mechanizmów

u                   Ciemności kryją ziemię

u                   Idzie, skacząc po górach – portret artysty (Pabla Picassa) w czasach kultury pop

u                   eksperyment idzie w parze z postawą moralistyczną; odsłania korzenie życia duchowego człowieka

u                   życie tłumaczy się przez obowiązek służenia innym, zaangażowania

u                   odsłania ukryte mechanizmy, które rządzą człowiekiem (ciśnienie historii, religii)

Ad. 3. – esej

u                   najważniejsze dokonania do 1960 – literatura emigracyjna

u                   w literaturze krajowej – l. 50. Alchemia słowa Parandowski

...