[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Iwona Mieszkowska
Konflikty bałkańskie końca XX wieku. Sposoby ich rozwiązywa
nia przez społeczność międzynarodową
Wstęp
Celem niniejszego opracowania jest ukazanie przyczyn i
procesu rozpadu Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii
oraz jego skutków. Przedstawia ono historyczne podłoŜe wydarzeń
związanych z rozpadem Jugosławii. Zaszłości historyczne na Bałka
nach stanowiły poŜywkę dla ruchów odśrodkowych, nacjonalistycz
nych, były one elementem je inicjującym oraz wzmacniającym jak
równieŜ utrudniającym kompromis polityczny.
Najwięcej uwagi zostało poświęcone międzynarodowym
próbom przerwania wojny domowej w byłej Jugosławii. Niechęć do
otwartego zaangaŜowania się w proces pokojowy, próby rozstrzy
gnięcia konfliktu zbrojnego rękoma samych walczących stron, spo
wodowały nieskuteczność społeczności międzynarodowej i jej orga
nizacji, wydłuŜyły zmagania wojenne i straty stron walczących.
Dlatego teŜ podjęto wysiłek wskazania uwarunkowań tych poczynań
społeczności międzynarodowej, wskazanie celów deklarowanych
oraz osiągniętych.
ZNZE WSIiZ 1/2007 (3), ISSN 16899229, s. 126
1. Cywilizacyjnokulturowe podłoŜe konfliktów na Bałkanach
Konflikty bałkańskie, do których doszło pod koniec XX
wieku na tym obszarze, związane są ściśle z licznymi problemami
wynikłymi z zakończenia „zimnej wojny” w Europie i dąŜeniami
narodów do niepodległości albo przynajmniej szerokiej autonomii.
Konflikt zbrojny jaki miał miejsce na Bałkanach, związany z rozpa
dem Jugosławii, był w Europie czymś wyjątkowym. Tam, bowiem
jego podłoŜe było najmocniejsze: obok Ŝywych ciągle zaszłości
historycznych, zróŜnicowanego rozwoju gospodarczego i kulturowe
go, zmiany polityczne w Europie związane z rozpadem systemu
socjalistycznego wywołały wybuch skrajnego nacjonalizmu, który
stał się siłą napędową wojny domowej oraz spowodował niespotyka
ną po II wojnie światowej falę prześladowań narodowościowych,
religijnych oraz czystek etnicznych.
Jugosławia jako państwo powstała po I wojnie światowej.
W wyniku porozumienia politycznego 1 grudnia 1918 roku powstało
Królestwo SHS (Serbów, Chorwatów i Słoweńców). W czasie II
wojny światowej zostało pokonane i znalazło się pod okupacją Nie
miec i ich sojuszników.
Państwo jugosłowiańskie, powstałe po II wojnie światowej,
to mozaika narodów, kultur i religii. W Socjalistycznej Federacyjnej
Republice Jugosławii (SFRJ) Ŝyło sześć narodów: Serbowie, Mace
dończycy i Czarnogórcy (prawosławni), Chorwaci i Słoweńcy (kato
licy) oraz muzułmanie (w Bośni oraz Kosowie). Ponadto w Wojwo
dinie zamieszkiwała mniejszość węgierska.
Narody te rywalizowały między sobą od wieków. Ten kon
flikt etnicznoreligijny próbowała przełamać polityka Josipa Broz
2
Tity po zakończeniu działań wojennych. Odrodzone państwo jugo
słowiańskie zorganizowano na zasadach federacyjnych, tworząc
sześć nominalnie równorzędnych republik: serbską, chorwacką,
słoweńską, bośniackohercegowińską, macedońską i czarnogórską.
W skład Ludowej Republiki Serbii weszły dwa terytoria wydzielone:
Kraj Autonomiczny Wojwodina oraz mniejszy rangą Obwód Auto
nomiczny KosowskoMetochijski
1
.
Pod twardymi, dyktatorskimi rządami J. BrozTity nastroje
nacjonalistyczne zastały spacyfikowane, a jego wielki autorytet i
władza utrzymywały państwo w całości. Po jego śmierci w 1980
roku okazało się, Ŝe system przez niego stworzony, mógł funkcjo
nować tylko w oparciu o jego autorytet. Gdy go zabrakło, jego na
stępcy nie dali rady zapanować nad trudnościami gospodarczymi,
zaszłościami historycznymi oraz zmianami politycznymi w Europie
po rozpadzie obozu socjalistycznego.
Walka o niepodległość narodów Bałkanów, ciągłe wojny na
tym terenie przyczyniły się do rozwoju postaw nacjonalistycznych
pogłębianych przez kwestie religijne, kulturowe, językowe oraz
historię regionu. Nacjonalizm mniejszości etnicznych często wyko
rzystywany był przez państwa ościenne, realizujące swą politykę
przy ich wydatnej, często nieświadomej pomocy.
Szczególnym okresem rozwoju nacjonalistycznych organi
zacji politycznowojskowych stała się II wojna światowa. Organiza
cje te czasem współdziałały z okupantem a najczęściej zaciekle wal
czyły między sobą ułatwiając zadanie Niemcom. Okupacja to rów
1
Tadeusz Szymczak,
Jugosławia państwo federacyjne,
Wydawnictwo Łódzkie, Łódź
1982, s. 228.
3
nieŜ okres, w którym wypracowano podstawy federacyjnego ustroju
państwa w przyszłości. Przyjęte wtedy zasady znalazły potwierdze
nie w uchwalonej przez Skupsztinę Ludową Serbii w styczniu 1946
roku Konstytucji Jugosławii.
2. Przebieg konfliktów na Bałkanach w latach dziewięćdziesią
tych XX wieku
Śmierć Josipa BrozTity miała przełomowe znaczenie w
najnowszej historii Jugosławii, gdyŜ zmiana pokoleniowa na szczy
tach władzy uwidoczniła, dotychczas łagodzone, bądź starannie
ukrywane konflikty narodowościowe w państwie.
Proces rozpadu rozpoczął się od najbogatszej z republik –
Słowenii, kiedy to kongres Związku Komunistów Jugosławii, obra
dujący w styczniu 1990 roku, opuścili delegaci ze Słowenii i
powołali do Ŝycia socjaldemokratyczną Partię Demokratycznych
Reform (PDR). Oznaczało to zerwanie więzi lewicy Słowenii ze
strukturami ZKJ.
Z początkiem lipca 1990 roku Słowenia ogłosiła niepodle
głość. Próba przywrócenia poprzedniego stanu siłą zakończyła się
niepowodzeniem. Wojna zakończyła się 8 lipca 1991 roku rozejmem
na wyspie Brionii i uznaniem niepodległości Słowenii przez Serbię
2
.
Szczególnie dramatyczne było wyjście z federacji kolejnej z
republik – Chorwacji. Było to związane z dawnym antagonizmem
między Serbami i Chorwatami sięgającym okresu międzywojennego,
szczególnie II wojny światowej. Przywódcy obu narodów Slobodan
2
Wojciech Roszkowski,
Półwiecze. Historia polityczna świata po 1945 roku,
Wy
dawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 2002, s. 412.
4
Milošević i Franjo Tudjman odwoływali się do nacjonalizmu obu
narodów, co praktycznie zamykało drogę do jakiegokolwiek poro
zumienia politycznego. Pozostały rozwiązania siłowe ze wszystkimi
ich konsekwencjami.
Secesja Chorwacji była jednak znacznie bardziej skompli
kowana niŜ sąsiedniej Słowenii, gdyŜ republika ta nie była tak et
nicznie jednorodna. Na jej obszarze mieszkało wiele mniejszości
narodowych, wśród nich najliczniejsi byli Serbowie. Z chwilą ogło
szenia secesji Chorwacji zaczęli się oni domagać pełnej autonomii, a
w przyszłości przyłączenie tych ziem do Serbii. Spotkało się to z
przeciwdziałaniem Chorwatów, dochodzi do pierwszych skrytobój
czych mordów, których ofiarami byli najbardziej aktywni politycy.
Prezydent Tjudman oskarŜył Serbię o zepchnięcie Jugosławii na
krawędź wojny, choć to właśnie Chorwacja nie chciała dać równych
praw Serbom. W dotychczasowej konstytucji republiki był bowiem
zapis mówiący, Ŝe Republikę Chorwacji tworzą dwa równoprawne
narody: chorwacki i serbski. Po ogłoszeniu niepodległości zapis ten
zniesiono
3
.
19 maja 1991 roku odbyło się referendum w Chorwacji, w
którym 94% głosujących wypowiedziało się za niepodległością re
publiki, a w tym samym miesiącu Serbowie w referendum wypowie
dzieli się za przyłączeniem ziem przez nich zamieszkałych do Serbii.
Po wyborach w sierpniu 1992 roku, które wygrali nacjonali
ści z Chorwackiej Wspólnoty Demokratycznej a Franjo Tudjman
został prezydentem, walki rozgorzały ponownie. Atak wojsk chor
3
Marek Borucki,
Historia powszechna do 1998 roku,
Wydawnictwo MADA, War
szawa 1999, s. 320.
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl jajeczko.pev.pl
Iwona Mieszkowska
Konflikty bałkańskie końca XX wieku. Sposoby ich rozwiązywa
nia przez społeczność międzynarodową
Wstęp
Celem niniejszego opracowania jest ukazanie przyczyn i
procesu rozpadu Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii
oraz jego skutków. Przedstawia ono historyczne podłoŜe wydarzeń
związanych z rozpadem Jugosławii. Zaszłości historyczne na Bałka
nach stanowiły poŜywkę dla ruchów odśrodkowych, nacjonalistycz
nych, były one elementem je inicjującym oraz wzmacniającym jak
równieŜ utrudniającym kompromis polityczny.
Najwięcej uwagi zostało poświęcone międzynarodowym
próbom przerwania wojny domowej w byłej Jugosławii. Niechęć do
otwartego zaangaŜowania się w proces pokojowy, próby rozstrzy
gnięcia konfliktu zbrojnego rękoma samych walczących stron, spo
wodowały nieskuteczność społeczności międzynarodowej i jej orga
nizacji, wydłuŜyły zmagania wojenne i straty stron walczących.
Dlatego teŜ podjęto wysiłek wskazania uwarunkowań tych poczynań
społeczności międzynarodowej, wskazanie celów deklarowanych
oraz osiągniętych.
ZNZE WSIiZ 1/2007 (3), ISSN 16899229, s. 126
1. Cywilizacyjnokulturowe podłoŜe konfliktów na Bałkanach
Konflikty bałkańskie, do których doszło pod koniec XX
wieku na tym obszarze, związane są ściśle z licznymi problemami
wynikłymi z zakończenia „zimnej wojny” w Europie i dąŜeniami
narodów do niepodległości albo przynajmniej szerokiej autonomii.
Konflikt zbrojny jaki miał miejsce na Bałkanach, związany z rozpa
dem Jugosławii, był w Europie czymś wyjątkowym. Tam, bowiem
jego podłoŜe było najmocniejsze: obok Ŝywych ciągle zaszłości
historycznych, zróŜnicowanego rozwoju gospodarczego i kulturowe
go, zmiany polityczne w Europie związane z rozpadem systemu
socjalistycznego wywołały wybuch skrajnego nacjonalizmu, który
stał się siłą napędową wojny domowej oraz spowodował niespotyka
ną po II wojnie światowej falę prześladowań narodowościowych,
religijnych oraz czystek etnicznych.
Jugosławia jako państwo powstała po I wojnie światowej.
W wyniku porozumienia politycznego 1 grudnia 1918 roku powstało
Królestwo SHS (Serbów, Chorwatów i Słoweńców). W czasie II
wojny światowej zostało pokonane i znalazło się pod okupacją Nie
miec i ich sojuszników.
Państwo jugosłowiańskie, powstałe po II wojnie światowej,
to mozaika narodów, kultur i religii. W Socjalistycznej Federacyjnej
Republice Jugosławii (SFRJ) Ŝyło sześć narodów: Serbowie, Mace
dończycy i Czarnogórcy (prawosławni), Chorwaci i Słoweńcy (kato
licy) oraz muzułmanie (w Bośni oraz Kosowie). Ponadto w Wojwo
dinie zamieszkiwała mniejszość węgierska.
Narody te rywalizowały między sobą od wieków. Ten kon
flikt etnicznoreligijny próbowała przełamać polityka Josipa Broz
2
Tity po zakończeniu działań wojennych. Odrodzone państwo jugo
słowiańskie zorganizowano na zasadach federacyjnych, tworząc
sześć nominalnie równorzędnych republik: serbską, chorwacką,
słoweńską, bośniackohercegowińską, macedońską i czarnogórską.
W skład Ludowej Republiki Serbii weszły dwa terytoria wydzielone:
Kraj Autonomiczny Wojwodina oraz mniejszy rangą Obwód Auto
nomiczny KosowskoMetochijski
1
.
Pod twardymi, dyktatorskimi rządami J. BrozTity nastroje
nacjonalistyczne zastały spacyfikowane, a jego wielki autorytet i
władza utrzymywały państwo w całości. Po jego śmierci w 1980
roku okazało się, Ŝe system przez niego stworzony, mógł funkcjo
nować tylko w oparciu o jego autorytet. Gdy go zabrakło, jego na
stępcy nie dali rady zapanować nad trudnościami gospodarczymi,
zaszłościami historycznymi oraz zmianami politycznymi w Europie
po rozpadzie obozu socjalistycznego.
Walka o niepodległość narodów Bałkanów, ciągłe wojny na
tym terenie przyczyniły się do rozwoju postaw nacjonalistycznych
pogłębianych przez kwestie religijne, kulturowe, językowe oraz
historię regionu. Nacjonalizm mniejszości etnicznych często wyko
rzystywany był przez państwa ościenne, realizujące swą politykę
przy ich wydatnej, często nieświadomej pomocy.
Szczególnym okresem rozwoju nacjonalistycznych organi
zacji politycznowojskowych stała się II wojna światowa. Organiza
cje te czasem współdziałały z okupantem a najczęściej zaciekle wal
czyły między sobą ułatwiając zadanie Niemcom. Okupacja to rów
1
Tadeusz Szymczak,
Jugosławia państwo federacyjne,
Wydawnictwo Łódzkie, Łódź
1982, s. 228.
3
nieŜ okres, w którym wypracowano podstawy federacyjnego ustroju
państwa w przyszłości. Przyjęte wtedy zasady znalazły potwierdze
nie w uchwalonej przez Skupsztinę Ludową Serbii w styczniu 1946
roku Konstytucji Jugosławii.
2. Przebieg konfliktów na Bałkanach w latach dziewięćdziesią
tych XX wieku
Śmierć Josipa BrozTity miała przełomowe znaczenie w
najnowszej historii Jugosławii, gdyŜ zmiana pokoleniowa na szczy
tach władzy uwidoczniła, dotychczas łagodzone, bądź starannie
ukrywane konflikty narodowościowe w państwie.
Proces rozpadu rozpoczął się od najbogatszej z republik –
Słowenii, kiedy to kongres Związku Komunistów Jugosławii, obra
dujący w styczniu 1990 roku, opuścili delegaci ze Słowenii i
powołali do Ŝycia socjaldemokratyczną Partię Demokratycznych
Reform (PDR). Oznaczało to zerwanie więzi lewicy Słowenii ze
strukturami ZKJ.
Z początkiem lipca 1990 roku Słowenia ogłosiła niepodle
głość. Próba przywrócenia poprzedniego stanu siłą zakończyła się
niepowodzeniem. Wojna zakończyła się 8 lipca 1991 roku rozejmem
na wyspie Brionii i uznaniem niepodległości Słowenii przez Serbię
2
.
Szczególnie dramatyczne było wyjście z federacji kolejnej z
republik – Chorwacji. Było to związane z dawnym antagonizmem
między Serbami i Chorwatami sięgającym okresu międzywojennego,
szczególnie II wojny światowej. Przywódcy obu narodów Slobodan
2
Wojciech Roszkowski,
Półwiecze. Historia polityczna świata po 1945 roku,
Wy
dawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 2002, s. 412.
4
Milošević i Franjo Tudjman odwoływali się do nacjonalizmu obu
narodów, co praktycznie zamykało drogę do jakiegokolwiek poro
zumienia politycznego. Pozostały rozwiązania siłowe ze wszystkimi
ich konsekwencjami.
Secesja Chorwacji była jednak znacznie bardziej skompli
kowana niŜ sąsiedniej Słowenii, gdyŜ republika ta nie była tak et
nicznie jednorodna. Na jej obszarze mieszkało wiele mniejszości
narodowych, wśród nich najliczniejsi byli Serbowie. Z chwilą ogło
szenia secesji Chorwacji zaczęli się oni domagać pełnej autonomii, a
w przyszłości przyłączenie tych ziem do Serbii. Spotkało się to z
przeciwdziałaniem Chorwatów, dochodzi do pierwszych skrytobój
czych mordów, których ofiarami byli najbardziej aktywni politycy.
Prezydent Tjudman oskarŜył Serbię o zepchnięcie Jugosławii na
krawędź wojny, choć to właśnie Chorwacja nie chciała dać równych
praw Serbom. W dotychczasowej konstytucji republiki był bowiem
zapis mówiący, Ŝe Republikę Chorwacji tworzą dwa równoprawne
narody: chorwacki i serbski. Po ogłoszeniu niepodległości zapis ten
zniesiono
3
.
19 maja 1991 roku odbyło się referendum w Chorwacji, w
którym 94% głosujących wypowiedziało się za niepodległością re
publiki, a w tym samym miesiącu Serbowie w referendum wypowie
dzieli się za przyłączeniem ziem przez nich zamieszkałych do Serbii.
Po wyborach w sierpniu 1992 roku, które wygrali nacjonali
ści z Chorwackiej Wspólnoty Demokratycznej a Franjo Tudjman
został prezydentem, walki rozgorzały ponownie. Atak wojsk chor
3
Marek Borucki,
Historia powszechna do 1998 roku,
Wydawnictwo MADA, War
szawa 1999, s. 320.
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]