ZAGADNIENIE nr.4 Ćwiczenia

Rytuały przejścia eg Arnolda van Gennepa

-          pojęcie

-          fazy

-          liminalność

Życie codzienne profanum i świąteczne sacrum – przeplatają się.

Pełne wyodrębnienie się sfery sakralnej i świeckiej jest dopiero cechą charakterystyczną społeczności religijnych (kultur typu religijnego).

Związek pomiędzy sferą profaniczną i sakralną staje się czysto symboliczny – unaoczniają go obrzędy i rytuały.

Wśród nich odrębną i ważną grupę stanowią :

RYTUAŁY PRZEJŚCIA

zaznaczają przekroczenie granicy między dwoma kategoriami społecznymi, np.: ceremonie dojrzałości, wesela, pogrzeby i wszelkiego rodzaju ryty inicjacyjne.

[A.van Gennep] – życie każdej jednostki (w każdym społeczeństwie) jest serią przejść z jednej grupy wiekowej do następnej, z jednego stanowiska na drugie.

Przejściu z jednej grupy do drugiej towarzyszą specjalne działania. Wśród ludów niecywilizowanych są to ceremonie,  których zasadniczym celem jest umożliwienie jednostce przejścia z jednej określonej pozycje do następnej.

3 założenia:

1.       świat społeczny dzieli się na sakralny i świecki

2.       życie jednostki nie stanowi kontinuum, ale jest serią symbolicznie naznaczonych „skoków”, względnie „przejść”

3.       wszechświat ulega rytmom znajdującym swoje odbicie w życiu społeczeństwa

[van Gennep] swiat sakralny i świecki normalnie są rozgraniczone. Człowiek nie może należeć do jednego z nich jeśli nie zerwał z drugim. Sacrum nie jest jednak wartością absolutną, ale określoną przez poszczególne sytuacje,

np. kobieta związana z tajemnicą życia jako dawczyni jest święta w stosunku do mężczyzny (który nei jest zdolny doświadczyć tej tajemnicy)

II faza sakralizacji kobiet następuje w momencie zapłodnienia (staje się ona wówczas świętością nie tylko dla mężczyzny ale także dla pozostałych kobiet, które nie są brzemienne).

Sacrum jest otoczone atmosfera grozy i niebezpieczeństwa. Dotknięcie bóstwa jest tak samo niebezpieczne jak dotknięcie rzeczy nieczystych... czyli trup i noworodek budzą taki sam lęk.

Rytuały przejścia w życiu społecznym związane z:

-          narodzinami

-          dojrzałością społeczna (u nas 18 lat)

-          małżeństwo

-          ojcostwo

-          awans społeczny

-          specjalizacja zawodowa

-          śmierć

Każdy obrzęd przejścia składa się z 3 etapów:

1.       wyłączenie, separacja – osoba może zostać wyłączona z dotychczasowej roli społecznej poprzez odizolowanie od codziennej sytuacji.

Może to być izolacja w sensie dosłownym (np. kobiety ciężarne żyją poza granicami wioski), lub izolacja symboliczna – rytuały np. pokonywanie różnych przeszkód w celu przekroczenia granicy między dwoma światami.

Może być jeszcze – obcięcie włosów, wyrwanie zęba, niszczenie rzeczy mających związek z dotychczasowym stanem itp.

2.       etap marginalny – jednostka przechodzi w stan rytualnego „zawieszenia”, zmarginalizowania, w którym jest jakby poza społeczeństwem. Nie należy już do „dawnego” zwykłego świata, ale jeszcze nie jest pełnoprawnym uczestnikiem nowej rzeczywistości.

W związku z tym bardzo często używa on innego języka (nie potocznego), obejmuj ego również różnego rodzaju tabu.

W okresie zmarginalizowania jednostkę zapoznaje się z obowiązkami i prawami, które czekają ją w nowym stanie. Osoba pozostająca w tym stanie jest święta, nietykalna, ale równocześnie niebezpieczna. Niektórym kategoriom ludzi nigdy nie będzie dane opuścić tej fazy, np.: dzieci zmarłe przed chrztem.

Są to teraz jednostki demoniczne.

3.       Włączenie, agregacja – to jakby powtórne narodziny jednostki w nowym stanie.

-          Zaznaczone symbolicznie: np. przywdzianie nowego stroju. Na tym etapie pojawiają się liczne obrzędy oczyszczenia, których celem jest usunięcie śladów uprzedniego tabu, tak, aby dana osoba powróciła do profanum bez pozostałości sakralnych.

-          Zazwyczaj współbiesiada i wymiana podarków między „neofitą” a resztą społeczności.

Ten schemat daje się także zastosować w odniesieniu do obrzędowości dorocznej oraz do pojęcia czasu „świątecznego” i „zwykłego”.

Obrzędy doroczne wiążą się z przejściami kosmicznymi:

-          obrzędy przejścia jednego roku w drugi

-          zmiany pór roku

-          ceremonie związane z fazami księżyca

Klasyczne „sytuacje przejścia” w codzienności:

[Ludwik Stomma] – czas zachorowania:

1.       opuszczenie stanu zdrowia

2.       margines

3.       wejście w stan choroby

-    wyzdrowienie – proces odwrotny

LIMINALNOŚĆ  (od Limes – granica)

Turner uważał, że środkowa faza obrzędów przejścia ma najistotniejsze znaczenie i nazwał ją liminalnością. Na tym etapie utrwalona struktura społeczna ulega czasowej destrukcji.

1